Opis terminu prawnego Fideikomis:
Fideikomis to sformalizowana instytucja prawna, która w przeszłości funkcjonowała w systemach prawnych wielu krajów europejskich, włącznie z Polską, umożliwiająca przeniesienie majątku na osobę trzecią (fideikomisariusza) z obowiązkiem zachowania tego majątku dla kolejnej osoby wskazanej przez testatora (remanentariusza). Jest to forma testamentowa dyspozycji majątkiem, która pozwalała na zachowanie ciągłości posiadania majątku w ramach jednej rodziny, zazwyczaj szlacheckiej, przez wiele pokoleń.
Charakterystyczną cechą fideikomisu jest fakt, iż pierwsza osoba (tzw. fideikomisariusz) otrzymuje majątek jedynie dożywotnio i nie może go swobodnie zbywać, obciążać czy też zapisywać na wypadek śmierci. Majątek ten po śmierci fideikomisariusza ma przejść na kolejną wskazaną przez założyciela osobę (tzw. remanentariusza). Dzięki temu instytucji można było zabezpieczyć majątek przed rozproszeniem, zabezpieczyć interesy przyszłych pokoleń oraz utrzymać społeczną i środowiskową pozycję rodziny.
W polskim prawie fideikomis, znany również pod nazwą „subtytucja fideikomisarna”, został ostatecznie zlikwidowany wraz z wejściem w życie Kodeksu cywilnego w 1964 roku, który zakazał tworzenia nowych fideikomisów. Istniejące do tego czasu fideikomisy miały zostać zlikwidowane, a ich majątek przekształcony na zasady ogólne dziedziczenia.
Praktyka fideikomisów była krytykowana za to, że utrwala nierówności społeczne i hamuje obieg majątku, ponieważ majątek ten był wyłączony z wolnego obrotu prawnego. Z drugiej strony, był to środek umożliwiający ochronę majątku przed podziałami i rozpraszaniem, co miało szczególne znaczenie dla rodzin, które pragnęły utrzymać swój majątek i pozycję na przestrzeni wieków.
Kontekst prawny, w którym może być używany termin Fideikomis:
Przykład, w którym może wystąpić fideikomis, to sytuacja, w której znamienita rodzina szlachecka posiada ogromne majątki ziemskie oraz zbiory sztuki i pragnie, aby te dobra przekazywane były z pokolenia na pokolenie bez możliwości ich rozsprzedania czy podziału. Założyciel fideikomisu powołuje fideikomis, przez co pierwszy fideikomisariusz otrzymuje te dobra dożywotnio, lecz nie ma prawa ich zbywać. Po jego śmierci majątek przechodzi na wskazanego przez założyciela remanentariusza. Dzięki temu majątek mógł przetrwać w niezmienionej formie przez wiele lat, co miało ogromne znaczenie dla zachowania rodzinnego dziedzictwa i ciągłości tradycji.
Inny przykład to sytuacja, gdy właściciel dużej firmy pragnie zapewnić, aby kontrola nad nią została zachowana w rękach określonej linii rodzinnej. W przeszłości, mogłoby to zostać zrealizowane przez ustanowienie fideikomisu, mocą którego następca firmy zostaje zobowiązany do prowadzenia przedsiębiorstwa i nie może go sprzedać ani podzielić majątku między spadkobierców. Fideikomis stanowiłby zabezpieczenie przed rozdrobnieniem firmy i utratą kontroli nad nią przez rodzinę założyciela.
Rozumienie fideikomisu ma kluczowe znaczenie dla analizy historycznych kształtów prawa spadkowego, jak również wpływa na postrzeganie dzisiejszego zarządzania majątkiem i możliwości jego ochrony. Chociaż obecnie ustanowienie nowych fideikomisów nie jest możliwe w polskim systemie prawnym, to zrozumienie tej koncepcji jest ważne, by móc w pełni docenić przemiany, jakie zaszły w kwestii dziedziczenia majątków.